Beschermde gebieden in de Noordzee

De kustzone van de Noordzee is een dynamisch gebied, en de soorten die er leven worden beïnvloed door golven en getijden. Het is een belangrijk leef- en foerageergebied voor vogels en vissen, en dient als kinderkamer voor vissoorten als tong en schol. Vanwege hun verbinding met de delta zijn deze gebieden belangrijke onderdelen van de routes van trekvissen. Ook komen we er regelmatig zeezoogdieren als zeehonden of bruinvissen tegen. Deze kun je soms zelfs zien vanaf het strand! In het zuiden sluit de kustzone aan op de monding van de grote rivieren, en is daarmee belangrijk voor trekvissen. Op sommige plekken vinden we schelpenbanken, waar we vaak weer een hoge diversiteit aan vissen en andere dieren vinden.

Ten noorden van Schiermonnikoog vinden we de Borkumse stenen. Dit is, naast de Klaverbank, een van de weinige gebieden op de Noordzee waar natuurlijke riffen voorkomen, in de vorm van grote keien die hier tijdens de laatste ijstijd zijn afgezet. Dit zorgt voor een bijzondere levensgemeenschap met anemonen, zacht koraal, maar bijvoorbeeld ook zeenaaktslakjes en kreeftjes. Daarnaast vinden we hier velden van schelpkokerwormen. Deze wormen produceren kokertjes van grof zand en stukjes schelp, die een paar centimeter boven het zand uitsteken en ook een soort rif vormen.

De Borkumse stenen zijn momenteel niet beschermd, maar in het onlangs getekende Noordzeekustvisserij-akkoord is afgesproken dat een deel van dit gebied bij de Noordzeekustzone betrokken gaat worden. Dan zal een oppervlakte van zo’n 120 km2 (± 17 procent van het gebied, ± 0.2 procent van de Nederlandse Noordzee) gesloten voor bodemberoerende visserij. De locatie van de te beschermen oppervlakte is nog te bepalen. Het gebied grenst aan het Duitse Natura-2000–gebied de Borkum Riffgrund, waar overigens wordt voorgesteld het in zijn geheel (± 625 km2) te sluiten voor bodemberoerende visserij. 

Het Friese Front is een uniek gebied. Het ligt op de overgang van ondiepere zandbodems naar diepere kleibodems. Op het Friese Front komen verschillende watermassa’s samen, wat zorgt voor onstuimig maar helder en zuurstofrijk water. Deze combinatie leidt tot een hoge voedselproductie, waar verschillende dieren van profiteren. Zo is er een hoge diversiteit bodemdieren, en is het een belangrijk gebied voor bijvoorbeeld de noordkromp. Dit bijzondere tweekleppige schelpdier wordt meer dan 150 jaar oud en plant zich zeer langzaam voort. Daarom is de soort erg gevoelig voor verstoringen door bijvoorbeeld de boomkorvisserij. Het Friese Front is ook een belangrijk voedsel- en rustgebied voor zeevogels. Zo komen er tegen het einde van de zomer duizenden zeekoeten naar het gebied om hier hun jongen te laten opgroeien.

Nadat de zeebodem zo’n 15 meter scherp daalt op het Friese Front, komen we in dieper en rustiger water terecht: de Centrale Oestergronden. Het wordt hier wel zo’n 50 meter diep. Tot het einde van de negentiende eeuw was 20% van de Noordzeebodem bedekt met uitgestrekte oesterbanken, onder andere in dit diepe, kalme en slibrijke gebied. Deze zijn helaas tussen 1880 en 1926 verdwenen als gevolg van onder andere visserij en ziekten. Er leven hier nog steeds veel verschillende bodemdieren, waaronder langlevende soorten als de noordkromp en zeldzame soorten als de zwarte streepschelp, zandschelp en de bolle papierschelp. Daarnaast treedt hier door de eigenschappen van het gebied in de zomer een bijzondere situatie op: er ontstaat in het water een warme algenrijke oppervlaktelaag die niet mengt met de veel koudere onderlaag. We noemen dit stratificatie.

De Centrale Oestergronden komen in aanmerking voor bodembescherming onder de Kaderrichtlijn Mariene Strategie. Er ligt een voorstel om 1000 km2 (± 29 procent van het gebied, ± 1.7 procent van de Nederlandse Noordzee) van de Centrale Oestergronden te sluiten voor alle vormen van bodemberoerende visserij. Dit voorstel moet nu op Europees niveau worden goedgekeurd. De maatregelen moeten in 2020 van kracht zijn om te voldoen aan de afspraken binnen de Kaderrichtlijn Mariene Strategie. 

De Klaverbank is, naast de Borkumse Stenen, het enige gebied op de Nederlandse Noordzee waar we grote keien en stenen vinden. Deze worden afgewisseld met grind en grof zand. Deze combinatie zorgt voor een hoge diversiteit, en hier leven veel bijzondere en kwetsbare soorten die zijn aangepast aan deze omgeving. Deze soorten, zoals zeeanemonen en het zachte koraal dodemansduim, vinden we alleen op harde substraten, zoals stenen of wrakken. De Klaverbank wordt doorsneden door een diepe geul die we de Botney Cut noemen, die tot wel 60 meter diep is en veel vis bevat. In bepaalde seizoenen zorgt dit voor hoge aantallen zeevogels en zeezoogdieren in het gebied.

De Klaverbank is een beschermd Natura-2000 gebied onder de Habitatrichtlijn. Er ligt een voorstel om circa 688 km2 (± 45 procent van het gebied, ± 1.2 procent van de Nederlandse Noordzee) van De Klaverbank te sluiten voor alle vormen van bodemberoerende visserij. Dit voorstel moet nu op Europees niveau worden goedgekeurd. De maatregelen moeten in 2020 van kracht zijn om te voldoen aan de afspraken binnen de Kaderrichtlijn Mariene Strategie.

In het Noordelijkste puntje van de Nederlandse Noordzee ligt de Doggersbank. Dit is een grote overstroomde zandbank die zich uitstrekt over het Engelse, Nederlandse en Duitse deel van de Noordzee. In totaal is de bank zo’n 17600 km2 groot, en het Nederlandse deel bedraagt 4730 km2. Op het ondiepste stuk is de Doggersbank zo’n 20m diep. De flanken van het gebied herbergen bijzondere biodiversiteit aan bodemdieren, en het is een belangrijk gebied voor bijvoorbeeld haring, schol, wijting en kabeljauw. Door de relatief geringe diepte komen veel duikende vogels zoals papegaaiduikers en alken naar het gebied om te foerageren op de grote hoeveelheden zandspiering in de bodem. Ook vinden we er regelmatig zeezoogdieren zoals bruinvissen en dolfijnen.

Het gebied is sinds 2016 een beschermd gebied onder Natura-2000. Nederland, het Vereningd Koninkrijk en Duitsland zijn ondertussen al meer dan 10 jaar bezig om visserijmaatregelen voor het gebied op te stellen. Momenteel ligt er een plan om zo’n 1326 km2 (28% van het gebied, 2.3% van de Nederlandse Noordzee) te sluiten voor de meeste bodemberoerende visserijen, behalve voor Schotse zegenvisserij. In het Duitse deel willen ze ook deze techniek verbieden. Ook deze voorstellen worden nu op Europees niveau beoordeeld.