De natuur zelf kan ons helpen bij een stijgende zeespiegel

Op 4 maart presenteerde het kennisprogramma zeespiegelstijging de uitkomsten van de verkenningen hoe we als Nederland kunnen omgaan met zeespiegelstijging. Het Kennisprogramma is een onderdeel van het nationaal deltaprogramma. In het Kennisprogramma Zeespiegelstijging onderzoeken overheden, bedrijven, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties wat de mogelijke gevolgen van de zeespiegelstijging zijn voor Nederland. Het programma is een initiatief van de minister van Infrastructuur en Waterstaat en de Deltacommissaris. Het is gestart in 2019 en eindigt in 2026. Stichting De Noordzee zit in de maatschappelijke klankbordgroep van het programma. Dit kennisprogramma is belangrijk omdat de kennis, die hier ontwikkeld wordt, de basis is voor toekomstig beleid voor de Noordzeekust.

Er is in de verkenningen gekeken naar scenario’s tot 5 meter zeespiegelstijging en er zijn verschillende strategieën verkend: beschermen, meebewegen en zeewaarts. Alle strategieën zijn technisch haalbaar. Alle strategieën betekenen dat de inrichting van Nederland, en hoe we er leven, sterk zal veranderen. En in alle strategieën zullen regelmatig zandsuppleties voor de kust moeten worden uitgevoerd. Onderzoek en experimenten om zandsuppleties grootschaliger én zo natuurvriendelijk mogelijk te doen, is dus nodig.

Stichting De Noordzee ziet graag in deze verkenningen meer aandacht voor de natuurlijke processen die Nederland gevormd hebben. Het bewustzijn groeit, dat we niet alleen tegen de natuur moeten vechten met technische maatregelen om het water tegen te houden. De aanpassingen die we maken aan het systeem om in Nederland te kunnen blijven wonen en werken, moeten enerzijds een oplossing zijn voor de kustveiligheid en de verzilting, en tegelijkertijd een meerwaarde creëren voor natuur. Niet alleen vanwege de natuur zelf, maar ook omdat juist die oplossingen bestand zijn tegen plotselinge veranderingen, en daarvan zelf kunnen herstellen.

De duinen zijn een bekend voorbeeld: het helmgras vangt het zand in dat naar de duinen waait, en groeit daar weer bovenuit. En vangt meer zand. Zo groeien de duinen als er maar genoeg zand is op het strand.

Schorren en slikken werken op een vergelijkbare manier, maar daar komt het zand (of slib) uit het water. De schorren zorgen ervoor dat de golven worden geremd én het zand wordt door de wortels van planten bij elkaar gehouden. Als duinen of schorren gedeeltelijk afslaan, groeit dat vervolgens op natuurlijke wijze weer aan.

Op sommige plekken onder water kunnen riffen van kokerwormen of schelpdieren ook zo werken, maar daar is meer onderzoek voor nodig.

Hoe zien de verschillende scenario’s eruit als natuur de basis zou zijn voor het ontwerp?
 

• De meebewegen-strategie kiest expliciet voor maatregelen die gevolgen beperken en de krachten van de natuur benutten, dus dit is de enige strategie die al gebaseerd is op de uitgangspunten van Nature Based Solutions 
• De strategie Zeewaarts staat het verste af van zo’n natuurlijke oplossing.  Er wordt een groot zoetwatermeer gecreëerd voor de Deltakust, door een dijk aan te leggen van Walcheren tot aan de tweede Maasvlakte. Dit gaat ten koste van de bestaande kustnatuur. Het is misschien mogelijk om zo’n meer in te richten als wetland, met veel gradiënten van zoet naar zout. Maar of de dijk als onderdeel van het ecosysteem aangelegd kan worden, is de vraag. 
• De strategie beschermen kent twee varianten: open en gesloten. Het lijkt het meest op de bestaande strategie om Nederland tegen hoog water te beschermen, maar het verschil is dat het rivierwater ofwel naar zee gepompt moet worden met gemalen, ofwel dat de rivierdijken verhoogd moeten worden omdat de stijgende zeespiegel de afvoer van rivierwater belemmert. De mega-pompen die nodig zijn voor de gesloten strategie zijn moeilijk voor te stellen als element in het ecosysteem. Mitigatie van de negatieve gevolgen voor bijvoorbeeld trekvis is noodzakelijk.  
• De open variant biedt meer kansen voor natuurlijke oplossingen, met uiterwaarden en zoet-zout gradiënten, maar de rivierdijken blijven harde grenzen, zonder gradiënten. 

Stichting De Noordzee ondersteunt het voornemen van het kennisprogramma zeespiegelstijging om goed te kijken wat de effecten van de verschillende strategieën zijn op natuur. Daarnaast vraagt de stichting aan het Deltaprogramma om een stap verder te gaan dan effecten te onderzoeken en te mitigeren. We vragen om meerwaarde voor de natuur door de natuur als uitgangspunt te nemen bij de verdere uitwerking van de adaptatiepaden voor zeespiegelstijging.