De Staat van de Noordzee laat zien dat we de natuur op één moeten zetten

Eind 2023 verscheen de eerste ‘Staat van de Noordzee’, een rapport over de ecologische staat van de Nederlandse Noordzee op basis van nationaal en internationaal wetenschappelijk onderzoek. Het rapport komt voort uit het in 2021 gesloten Noordzeeakkoord waarin onder andere werd afgesproken dat de Rijksoverheid tot 2030 elke twee jaar rapporteert over de natuur van de Noordzee. Hiermee ontstaat een helder beeld van de factoren die invloed hebben op de Noordzeenatuur. Dit helpt bij het bereiken van het gezamenlijke doel van het Noordzeeakkoord: een gezonde Noordzee te midden van de voedsel-, natuur- en energietransities op zee. Het rapport is duidelijk: het gaat niet goed met de Noordzee; er is nog een lange weg te gaan.

De Staat van de Noordzee laat zien dat er veel verschillende problemen zijn.

• Zeezoogdieren hebben last van toenemend onderwatergeluid, of raken in visnetten verstrikt. 
• De bodemdiergemeenschap is bijna overal verstoord door bodemvisserij. Het rapport bespreekt de platte oester, zandkokerworm en schelpkokerworm, die als rifbouwers een basis kunnen vormen voor een hele groep van soorten. 
• Veel zeevogels sterven door zwerfafval dat ze opeten of waarin ze verstrikt raken, terwijl de populaties al verzwakt zijn, o.a. door de vogelgriep.  
• Trekroutes van vissen staan onder druk doordat de overgang van zee naar de rivieren op veel plekken is afgesloten door dammen of sluizen. Het gaat daardoor niet goed met paling, zeeprik en rivierprik.   
• Trekroutes van vogels staan onder druk door windmolenparken. 
• De druk van de visserij is zo hoog dat de vispopulaties minder bestand zijn tegen de gevolgen van klimaatverandering.

Er staan ook een paar hoopvolle voorbeelden in de Staat van de Noordzee. Dit laat zien dat positieve verandering mogelijk is en dat we negatieve trends om kunnen keren. 

• Herstelprojecten van platteoesterriffen in windparken hebben succes. 
• Van sommige soorten haaien en roggen, zoals de stekelrog, blonde rog, gevlekte haai, hondshaai en doornhaai, lijken de populaties zich te herstellen. 
• De herintroductie van de trekvishouting is gelukt: de populatie houdt zichzelf in stand.

Stichting De Noordzee werkt aan een Noordzee met een gezond ecosysteem dat invloeden van buiten weerbaar en veerkrachtig opvangt. Samen met andere partijen werken we aan oplossingen voor huidige en toekomstige uitdagingen op de Noordzee.  

De Staat van de Noordzee laat zien dat de kwaliteit van de Noordzeenatuur en daarmee de veerkracht van het ecosysteem slecht is. En dat terwijl de invloeden van buiten alleen maar toenemen: onder andere windenergie, zandwinning, scheepvaart en klimaatverandering vragen steeds meer van de zee. Het rapport noemt veel maatregelen waar al aan gewerkt wordt binnen het Noordzeeakkoord, de KRM of OSPAR. Op basis van de Staat van de Noordzee concluderen we dat er voor de natuur een tandje bij moet.

Bodemrust is cruciaal voor het herstel en de ontwikkeling van bodemdiergemeenschappen. Die kunnen goed herstellen, bijvoorbeeld door herstelprojecten. Soms ontdekken onderzoekers ook oesters of zandkokerriffen die zich spontaan hebben gevestigd. De belangrijkste randvoorwaarde is bodemrust. Daarom is het noodzakelijk dat de afspraken voor meer zeebodembescherming in beschermde gebieden snel nagekomen worden. Een levende en gezonde zeebodem is de basis van een veerkrachtig ecosysteem waarbinnen ruimte is voor duurzaam gebruik van de zee. De Noordzee moet in balans zijn. Als we een groei van menselijke activiteiten op zee voorzien, moet daar ook meer natuurbescherming tegenover staan. 

Uit de evaluaties van de beschermde gebieden langs de Nederlandse kust blijkt dat de natuurdoelen voor N2000-gebieden niet gehaald worden. Het rapport stelt vast dat het aantoonbaar effect heeft als vogelnesten op het strand actief worden beschermd, en ook het sluiten van natuurgebieden op zee voor menselijke activiteiten is effectief. Voor rust in beschermde gebieden zijn daarnaast handhaving en coördinatie van vergunningverlening voor activiteiten in beschermde gebieden nodig. Waar meer handhaving plaatsvindt, worden de doelen beter gehaald. 

Het is duidelijk: de Noordzeenatuur staat onder druk en urgente acties zijn nodig. Stichting De Noordzee benadrukt daarom het belang van natuurbescherming en natuurversterking. Dit moet niet alleen op papier, maar ook daadwerkelijk op zee gebeuren.