Een wet voor een gezonde Noordzee: waarom we de natuur nu moeten herstellen

Op 23 maart 2022 zou de Europese Commissie deze belangrijke wet publiceren. De wet kan een cruciale rol spelen bij de aanpak van het verlies aan biodiversiteit in Europa. Het zou de eerste substantiële natuurwetgeving in de EU in 20 jaar zijn, sinds de Habitatrichtlijn van 1992. Maar de nieuwe wet loopt al vertraging op. Stichting De Noordzee vindt het belangrijk dat het invoeren van deze cruciale natuurwetgeving niet tot nader order wordt uitgesteld. We moeten zo snel mogelijk werk maken van het beschermen en herstellen van de natuur, om de klimaatcrisis te beteugelen, en onze veerkracht tegen de gevolgen van klimaatverandering te vergroten.

De natuurherstelwet vloeit voort uit afspraken die zijn gemaakt in de Biodiversiteitsstrategie 2030, een kernonderdeel van de Europese Green Deal. De biodiversiteitsstrategie heeft tot doel de biodiversiteit in Europa tegen 2030 te herstellen, zodat tegen 2050 álle ecosystemen hersteld, veerkrachtig en adequaat beschermd zijn.

De Europese Commissie stelt zich met de biodiversiteitsstrategie ten doel ten minste 30% van het land en de zee te beschermen – ten minste een derde van dit gebied moet strikt worden beschermd: 10% van het land en 10% van de zee.

Momenteel geniet 11% van de Europese zeeën een vorm van bescherming. Om de doelstelling van 30% voor de zee te halen, betekent dit dat 19% extra beschermd gebied moet worden aangewezen in lijn met de door de Europese Commissie gestelde richtlijnen. Als de IUCN-categorieën Ia, Ib en II voor beschermde gebieden als maatstaf worden gebruikt, is nu slechts ongeveer 1% van de EU-zee strikt beschermd. Dit toont aan dat Europa hard zal moeten werken om deze doelstellingen te halen en dat van alle landen grote inspanningen zullen worden gevraagd.

De Biodiversiteitstrategie moet ervoor zorgen dat 30% van de beschermde soorten en habitattypen die nog niet in gunstige staat van instandhouding verkeren, dat in 2030 wel doen, of in ieder geval sterke verbetering laten zien. Ook wil de Commissie dat in 2030 in geen enkele lidstaat achteruitgang van beschermde habitattypen en soorten plaatsvindt.

In de biodiversiteitsstrategie zijn deze doelen echter niet juridisch bindend. Dit is waar de herstelwet om de hoek komt kijken, die kan worden beschouwd als de ’tanden’ van de biodiversiteitsstrategie.

Ondanks de inspanningen op Europees en internationaal niveau zetten het verlies aan biodiversiteit en de aantasting van ecosystemen in een alarmerend tempo door, met ernstige gevolgen voor de mens, de economie en het klimaat. Dit is uitvoerig gedocumenteerd, met name door IPCC-rapporten, het IPBES-rapport, het voortgangsrapport over de Aichi-doelstellingen, en de Dasgupta Review.

Gezonde ecosystemen zorgen voor voedsel, schoon water, CO2-opslag en bescherming tegen de toenemende risico’s op rampen door klimaatverandering. Zorgen voor gezonde ecosystemen is essentieel voor onze toekomst.

De EU-biodiversiteitsstrategie voor 2030 bevat vrijwillige doelstellingen om de natuur in de EU te beschermen. Maar alleen beschermen is niet genoeg, er is veel meer nodig is om het biodiversiteitsverlies om te keren en de natuur in de hele EU, zowel binnen als buiten beschermde gebieden, weer gezond te maken. Daarom heeft de Commissie de natuurherstelwet ontwikkeld. De bijbehorende juridisch bindende EU-doelstellingen voor natuurherstel gaan over het voorkomen en beperken van de impact van natuurrampen en het herstellen van aangetaste ecosystemen; met name ecosystemen met het grootste potentieel om CO2 te verwijderen en op te slaan, zoals bossen, maar ook de zeebodem, die het grootste CO2-opslagreservoir ter wereld is.

We hebben het natuurlijk over EU-brede wetgeving, maar die is ook voor de Noordzee heel belangrijk. De ecologische toestand van de Noordzee baart op dit moment zorgen. Menselijke activiteiten hebben de natuurlijke habitats de afgelopen decennia sterk veranderd. Als gevolg daarvan zijn het ecologisch systeem, de biodiversiteit en de robuustheid van habitats en soorten achteruitgegaan. Voorlopig is duidelijk dat in de meest ecologisch waardevolle gebieden vooral de meest kwetsbare, langlevende en gevoelige soorten minder voorkomen dan verwacht, zoals de noordkromp (die honderden jaren oud kan worden), de slanke noordhoren, wulk en pelikaansvoet.

Daarnaast is de biodiversiteit in deze gebieden nog onvoldoende. Het gaat niet goed met belangrijke trekvissen zoals de zeeprik, fint en zalm. Ook met kwetsbare bijvangstsoorten zoals zeebaars, tarbot en sinds kort ook kabeljauw gaat het slecht. Bovendien bevinden haaien en roggen zich in een zorgwekkende situatie. En ongeveer driekwart van de internationale commerciële visbestanden voldoet nog niet aan de Europese voorwaarden. Tot slot is de toestand van zeevogels verslechterd.

Deze herstelwet komt voor Nederland op een cruciaal moment. Een weerbare Noordzeenatuur is juist in deze tijd urgent. De Noordzee wordt steeds drukker, door intensiever gebruik van de Noordzee voor onder andere een bijdrage aan de energietransitie. Een gezond marien ecosysteem is door zijn bufferend vermogen beter bestand tegen ontwikkelingen op de Noordzee en vormt een sterke basis voor duurzaam gebruik. De toename van activiteiten en de daarmee gepaard gaande claim op de ruimte zijn alleen gerechtvaardigd als dit past binnen de draagkracht van het ecosysteem.

Het Noordzeeakkoord kan een belangrijk handvat bieden om de doelstellingen van de Biodiversiteitsstrategie te bereiken. Wat gebiedsbescherming betreft, ligt in het Noordzeeakkoord vast dat tegen 2030 15% van de zeebodem wordt beschermd, momenteel is 0,3% van de zeebodem beschermd. Ook zullen in het kader van het Noordzeeakkoord soortbeschermingsplannen worden opgesteld. Daarnaast wordt er belangrijk en hoognodig grootschalig ecologisch onderzoek en monitoring uitgevoerd met het oog op het herstel van het ecosysteem.

Momenteel is ongeveer 22% van de Noordzee aangewezen als N2000-gebied (vastgelegd in de Habitatrichtlijn of Vogelrichtlijn). Nationaal aangewezen KRM-gebieden zouden bij goed beheer dit percentage verhogen tot 27%. Deze percentages lijken optimistisch, maar N2000- en KRM-gebieden kunnen nog steeds intensief worden gebruikt: uit een analyse blijkt dat in 2020 2,5 miljoen uur bodemvisserij heeft plaatsgevonden in gebieden die zijn aangewezen om Europa’s meest waardevolle en bedreigde mariene soorten te beschermen, waaronder de Nederlandse “Noordzeekustzone” (117.683 uur) en de “Waddenzee” (110.451 uur).

Zeker als we kijken naar de definitie van strikte bescherming, lijkt het erop dat we nog veel werk voor de boeg hebben, aangezien momenteel alle beschermde gebieden in Nederland meervoudig gebruikte gebieden zijn, waar andere verstorende menselijke activiteiten plaatsvinden, zoals olie- en gaswinning, scheepvaart, visserij, zandwinning en militaire activiteiten. Momenteel is 0,23% van de Nederlandse Noordzee aangewezen als “no-take zone”, waar geen enkele vorm van visserij mag plaatsvinden.

De Europese Commissie heeft de behandeling van de wet, die op 23 maart zou worden gepubliceerd, uitgesteld. Er is nog geen nieuwe datum geprikt voor de behandeling van de wet. Natuurherstel is van cruciaal belang om onze veerkracht tegen de gevolgen van de klimaatcrisis te vergroten en ons te beschermen tegen destructieve gebeurtenissen. Het vastleggen van doelstellingen voor natuurherstel in wetgeving is de beste weg naar een veerkrachtige en duurzame EU, die bestand is tegen externe schokken.

Wij roepen de commissie dan ook op om de publicatie van deze ambitieuze en handhaafbare wet voor natuurherstel niet uit te stellen, en om de toezegging uit de Biodiversiteitsstrategie na te komen. Om leiderschap te tonen bij het bereiken van overeenstemming voor een Mondiaal Biodiversiteitsraamwerk in de aanloop naar de 15e Conferentie van de Partijen bij het Verdrag Biologische diversiteit.

De natuur- en klimaatafspraken in de Green Deal staan centraal in het veerkrachtiger en duurzamer maken van onze samenleving en zijn nu meer dan ooit nodig.