De Noordzee & stilte, is dat een combinatie? Ofwel: kan het stil zijn onderwater?
“Dat is een mooie vraag! En tegelijkertijd een theoretische vraag. Er is namelijk áltijd geluid, want de stroming en de dieren die onderwater leven produceren per definitie geluid. Ook als de mens geen activiteiten op de zee zou ontplooien, dan is er geluid. Alhoewel ik natuurlijk niet hoef uit te leggen dat wij als mensen wel de allergrootste herrie veroorzaken.”
Zitten de dieren elkaar soms in de weg met hun geluiden?
“Haha, ja zeker – zoals wij mensen dat ook kunnen! Zoals nachtelijk uitgaanspubliek jou wakker kan maken, zo kan een ‘zingende’ walvis andere dieren wakker schrikken. Maar structureel zitten de onderwater dieren elkaar niet in de weg met hun geluiden, de dieren zijn miljoenen jaren naar elkaar toe geëvolueerd.”
Wanneer is het gebrek aan stilte – of: geluid – eigenlijk een probleem?
“Die vraag is duidelijk te beantwoorden: wanneer geluid schade oplevert voor de onderwatersoorten. En dat kan zowel zijn doordat geluid een maximum range overschrijdt qua bereik (aantal hertz) of een maximum qua intensiteit (aantal decibellen). Er is continue geluid, bijvoorbeeld de scheepvaart is altijd aanwezig. Voor diersoorten treedt daarin gewenning op. Maar door structureel heel hard geluid kunnen dieren onomkeerbare gehoorschade oplopen. Ook incidenteel hard geluid – bijvoorbeeld heien van windmolenpalen – kan op korte termijn schadelijk zijn, of érger..
De geleiding van geluid onderwater draagt heel ver, kilometers ver, dus het heeft veel impact. We hebben wel eens geluidsmetingen aan de westkant van Texel gedaan: de hydrofoons pikten toen geluid op van seismisch onderzoek dat aan de Britse kust werd uitgevoerd! Als hydrofoons het geluid al horen, dan horen dieren het nog veel sterker – en veel soorten zijn er gevoelig voor.”
Hoe ervaren de onderwaterdieren schade van geluid?
“Dat is sterk afhankelijk van het dier en het type geluid. Geluid kan dieren opschrikken, ze kunnen -structureel- verkassen om geluid te vermijden. In het ergste geval kunnen dieren zelfs doodgaan van geluid. Een voorbeeld: veel vissen hebben een zwemblaas, die gebruiken ze voor het bepalen van hun hoogte in het water, net als duikers een luchtvest daarvoor hebben. Deze zwemblaas is dun en gevoelig, vergelijk het met een long. Door hard geluid wordt trilling veroorzaakt; als de zwemblaas daardoor scheurt is de vis ten dode opgeschreven. Ook dieren die afhankelijk zijn van hun gehoor bij het vangen van hun prooi, zoals bijvoorbeeld bruinvissen en dolfijnen die gebruik maken van echolocatie, kunnen door de gevolgen van gehoorbeschadiging verhongeren.”
En als je de mensen tóch weg kon denken, maakt de zee zelf geluid?
“Ja, zeker maakt de zee geluid. Zeker onze Noordzee, want deze is ondiep en de zee beweegt veel. Een golf op zee – de klap die dat veroorzaakt op het wateroppervlak – die maakt geluid. De wrijving van water over een oesterrif maakt ook geluid. Het is een wondere wereld hoor! Het onderzoeken van de effecten van geluid onderwater is nog een onderontwikkeld wetenschappelijk terrein. We weten bijvoorbeeld niet of er diersoorten zijn die zijn uitgestorven of structureel zijn gemigreerd door toedoen van menselijk geluid.
We hebben natuurlijk wel prachtige wetenschappelijke voorbeelden. Zoals de oesterlarve die beter nestelt nabij een rif; instinctief geeft het rif de larve bescherming.
Een ander voorbeeld is de welbekende haring: wist je dat haringen onderling communiceren door scheetjes te laten? Via lucht in hun darmen. Haringen leven in scholen, dus er moet onderling veel gecommuniceerd en afgestemd worden.”
Wow! Heb je andere mooie voorbeelden hoe onderwaterdieren geluid inzetten?
“Wist je dat walvissen klikken en piepen om met elkaar te praten? En bruinvissen gebruiken ook hun geluid om met elkaar te communiceren, en om prooien op te sporen. Maar pas op! Bij hard geluid kunnen hun trommelvliezen scheuren. Of het jaagt de bruinvis weg. Wanneer ze zich verplaatsen vinden ze (tijdelijk) minder prooi en dat levert de bruinvis gewichtsverlies op. En dat zorgt voor een achterstand met paren en jagen. Geluid kan dus een serieuze kettingreactie veroorzaken!”
Het effect van geluid is verstrekkend. Welke acties neemt de mens?
“Er is in de laatste jaren veel meer aandacht voor het effect van geluid onderwater, niet in de laatste plaats doordat NGO’s zoals Stichting De Noordzee en de wetenschap hier aandacht voor vraagt. Ik noem een paar aansprekende voorbeelden. Bij heien wordt nu een “slow start” ingezet om de dieren te waarschuwen en zo het scheuren van trommelvliezen te voorkomen. Of er worden eerst waarschuwingsgeluiden ingezet. Nog innovatiever is de inzet van bellenschermen rondom heipalen: dit zijn buizen waar lucht doorheen wordt gepompt rondom een fundatie, om geluid te isoleren.”
Wat is jouw favoriete stilteplek bij de Noordzee?
“Ik vind het heerlijk om een stille plek in de zee te zoeken, en dan onderwater gaan met mijn oren. Dan hoor ik het meest pure geluid van de zee. Ik kan echt wegdrijven in de achtergrondruis van de zee, het is alsof ik in een schelp luister.”
Dit interview wordt mede mogelijk gemaakt door La Trappe Trappist.
