Kees Wiersum is acht jaar oud als hij aan de rand van zijn ouderlijk dorp woont. Achter zijn huis ligt een stuk braakliggend terrein waar hij regelmatig speelt. Slootjes, boompjes, planten, dieren; hij kent het allemaal. Tot zijn grote teleurstelling treft hij op een dag opeens een bulldozer aan. Deze komt het stuk land hier egaliseren om er vervolgens een groot winkelcentrum op te bouwen. Maar als het aan de jonge Kees en zijn vriendjes ligt, niet. Zij steken daar maar al te graag een stokje voor. De jongens zetten de bulldozer vast met stenen onder de banden en maken protestbordjes met de tekst ‘dag vogels’. Zo voert Kees als 8-jarig kind zijn eerste protestactie, maar zeker niet zijn laatste.
Wanneer ben je begonnen met varen?
“Ik was er al vroeg bij. Op mijn dertiende voer ik al op een omgebouwde visserskotter. Een soort scoutingclub beheerde dat bootje waarmee we naar de Oostzee en het Engels Kanaal voeren. Als je het hebt over écht varen, dan was ik 17. De kapitein van het scheepje waarop we voeren zag hoe leuk ik het varen vond en vertelde mij dat het verstandig was om diploma’s te hebben. Toen ben ik weer naar school gegaan waar ik mijn diploma voor stuurman kleine handelsvaart heb behaald. Daarmee mocht je op coasters tot 75 meter lang varen. Toen ik twintig was, ben ik direct weer gaan varen.
Een jaar of tien later werd ik door Hans Guyt, de oprichter van Greenpeace Nederland, gevraagd om bij Greenpeace te komen varen. Ik was al vaker betrokken bij Greenpeace-acties en zij hadden een stuurman nodig die begaan was met het milieu. Ik heb toen ongeveer anderhalf jaar gevaren op verschillende Greenpeace schepen waarbij we allerlei acties ondernamen. Ik ben in die periode dan ook zes keer gearresteerd voor acties als het blokkeren van havens, het dichtzetten van pijpleidingen en verschillende protestacties. Zo hebben we onszelf eens tussen de propellers van een ferry die containers met radioactief materiaal vervoerde vastgebonden. Hartstikke gevaarlijk natuurlijk. Gelukkig werd ik gematst door de agent die me (weer) arresteerde, anders had ik vier maanden moeten zitten.
In 1999 begon ik met het varen op zware ladingschepen als kapitein. Dat heb ik gedaan tot aan mijn pensioen. In totaal heb ik 44 jaar gevaren. Daarin heb ik 1.478 miljoen zeemijl afgelegd (lees: 2.74 miljoen kilometer of 68 keer rond de aarde) en 105 landen bezocht.”
Hoe kijk jij aan tegen de omgang van de mens met het milieu?
“Het is eigenlijk heel simpel. De rommel die jij maakt, ruim je zelf op en betaal je ook voor. Dat geldt wat mij betreft ook voor bedrijven. Want waarom hoeven Shell, Tata Steel en Schiphol niet hun eigen zooi op te ruimen? Waarom mogen zij herrie maken en de lucht vervuilen? En waarom mag er rotzooi in de zee worden gedumpt? Zij krijgen daar geen boete voor, maar als wij ons vuilnis op de straat kieperen wel.
Het is vreemd dat het erin is geslopen dat je mag vervuilen. Mensen en bedrijven vinden het blijkbaar normaal om zomaar een omgeving te vervuilen die niet alleen van hen is. Daarnaast moet er bij het verduurzamen opeens van alles terugverdiend worden. Het is allemaal een geldkwestie.”
Hoe gaat dat in de scheepvaart?
“Vroeger ging alles over de muur. Ladingrestanten, hout, nylon meertrossen, noem het maar op. Olie lekte in de bilges en in de lekbakken van de motor. Dat spul ging naar de vuilolietank en als die vol zat, ging het overboord. Dat ging een tijd door, met als argument dat het altijd zo was gegaan. De nieuwe generatie pikte dit niet meer. De regelgeving werd strenger wat betekent dat mensen er anders naar gingen kijken.
Zo’n dertig tot veertig jaar geleden begon die omslag. Dat kwam grotendeels door grote olierampen als met de Amoco Cadiz (1978) en de Exxon Valdez (1989). Deze zetten mensen aan het denken; vooral over het over de muur pompen van olie. Men zag op beelden wat er allemaal mis kon gaan, denk aan besmeurde vogels. Het probleem ging leven bij mensen. Langzamerhand werd de wetgeving uitgebreid met de MARPOL: het Internationaal Verdrag ter voorkoming van verontreiniging door schepen. Niets mocht meer overboord, slechts gehakselde voedselresten.
Aan boord merkte je ook dat de omgang met afval veranderde door meer bewustzijn en regelgeving. De Greenpeace acties hebben daar onder ander bij geholpen. De zeevaart is zo ver weg voor veel mensen. Door deze acties en het zichtbaar maken van de gevolgen kregen de problemen in de zeevaart opeens een gezicht.”
Steeds meer schepen maken gebruik van scrubbers. Wat zijn dat en wat is er mis mee?
“Scrubbers zijn machines die onder andere zwavel uit de vervuilende uitlaatgassen ‘wassen’. In de tijd dat rederijen scrubbers lieten inbouwen, zei ik al dat dit op den duur verboden zou gaan worden. Scrubbers zijn geen oplossing. Het is een beetje pappen en nathouden. Ik heb die hele periode meegemaakt toen de zwavellimieten omlaaggingen. Toen werd er over scrubbers gesproken. Wij spraken onze zorgen al uit en lieten weten dat dit niet zou gaan werken, want vroeg of laat komt er toch wel weer nieuwe regelgeving die het lozen van dit (verontreinigde) scrubberwater verbiedt.
Het gebruik van scrubbers is een vorm van afval ‘opbergen’ zodat het groen lijkt. Hetzelfde geldt voor CO2 opslag in zee. Dit zijn slechts methodes om het produceren van fossiele brandstoffen door te laten gaan. Dat komt door de grote oliebedrijven en hun lobby. Scrubbers zijn een lapmiddel geweest om de fossiele brandstofindustrie in gang te houden. Niets meer en niets minder.”
Hoe zie jij de toekomst van de scheepvaart?
“De scheepvaart is qua transport één van de schoonste modaliteiten per vervoerde eenheid en het kan nog veel beter. Stel we stappen af van fossiele brandstof, kijk eens hoe veel tankers dat scheelt. Dat zou een eerste stap zijn.
Op sociaal gebied zou ik zeggen; betaal de bemanning voor de uren die ze maken en ga niet voor het goedkoopste. Alles moet zo goedkoop mogelijk in de zeevaart, maar het is een harde wereld. Nu beginnen ze over nucleaire energie, maar moet je iemand met een matige opleiding en een laag salaris de verantwoordelijkheid geven over een drijvende kerncentrale? Dat wil men, want het moet goedkoop. Ik houd mijn hart vast.
Toch denk ik dat het echte probleem bij de consument ligt. We moeten stoppen met ‘vandaag besteld, morgen in huis’. Al die containerschepen zitten vol met rotzooi die je hier in de Action gewoon kan kopen. Al deze producten worden in China gemaakt en moeten overkomen met gigantische schepen. Als je werkelijk aan duurzaamheid wil doen, dan gaat het niet alleen over de vervoersactiviteit. Het gaat júist over wat je maakt en wat je gebruikt. Het probleem is veel groter. En zolang er bezorgers binnen tien minuten voor je deur kunnen staan, blijven wij verwend. We moeten allemaal een stapje terugdoen, maar daar zijn we zo slecht in.”
Over Kees’ eigen toekomst zegt hij: “Ik heb enorm genoten van mijn tijd als kapitein. Het mooiste aan de scheepvaart vond ik de vrijheid en elke keer iets nieuws ontdekken. Eén van de mooiste reizen was die op de Amazone. Of die boven Rusland langs, achter de ijsbreker aan. Ik heb zoveel mooie plekken gezien: Pompeï, Hiroshima, Kyoto en de tempelcomplexen, het binnenland van China; het was fantastisch.
Nu ik gestopt ben, heb ik geen behoefte meer aan die verre reizen. Ik ben 64, ik geef één dag les per week en ik schilder veel. Ik heb er vrede mee.”
Kees schrijft regelmatig columns voor het maritiem nieuwsblad Schuttevaer en bracht verscheidene boeken uit waaronder: Zware Kees – wanneer ga je weer weg? Ook was Kees kortgeleden nog te horen op Radio 1 om te vertellen over het Panamakanaal. Daarnaast houdt Kees zich nog altijd druk bezig met duurzaamheid binnen zijn burgerinitiatief Koggenland Energie Neutraal.
Meer weten over Kees? Ga dan naar: https://zwarekeesartenstories.jouwweb.nl
