Natuur en visserij samen in een veranderende Noordzee

De Noordzee is onlosmakelijk verbonden met de Nederlandse cultuur, economie en welvaart. Tegelijkertijd is de Noordzee het grootste natuurgebied van Nederland. Een natuurgebied waarin de drukte aan menselijke activiteiten hand over hand toeneemt. Er wordt volop energie gewonnen, gevaren en gevist. Al deze menselijke activiteiten moeten passen binnen de ecologische draagkracht, anders putten we onze gekoesterde Noordzee te veel uit.

Het gevolg van overmatige uitputting van de Noordzee is een verminderde soortenrijkdom, verlies van habitat, en een gedegradeerd ecosysteem. Terwijl alle sectoren op zee juist baat hebben bij een rijke en gezonde Noordzeenatuur, nu en in de toekomst. We moeten met elkaar de balans tussen natuur en menselijke activiteit herstellen.

Op dit moment gaat het niet goed met de Noordzeenatuur. Meerdere wetenschappelijke rapporten (o.a. OSPAR Status Rapport 2023 en de Staat van de Noordzee 2023) laten zien dat de goede milieutoestand op de meeste descriptoren niet is behaald. De goede milieutoestand is de internationale maatstaf om te bepalen in hoeverre zeeën ecologisch verscheiden, dynamisch, schoon, gezond en productief zijn. Met als doel het mariene milieu te behouden voor huidige en toekomstige generaties. Op de meeste descriptoren scoort de Noordzee al jaren ver onder de maat.

Terwijl de bescherming van de Noordzeenatuur juist van essentieel belang is voor het creëren van een gezonde leefomgeving voor alle Nederlanders. Een gezonde en schone zee is noodzakelijk. Het ecosysteem van de Noordzee voorziet in voedsel, reguleert het klimaat, voorziet ons van energie en levert recreatieve mogelijkheden.

Bovendien speelt de Noordzee een cruciale rol in het tegengaan van klimaatverandering. De zeebodem is een van ’s werelds grootste natuurlijke opslagplekken van koolstof en absorbeert meer dan een kwart van de menselijke CO2 uitstoot. Het beschermen van het mariene ecosysteem is dan ook van vitaal belang voor alle Nederlanders.

We willen samen met alle Noordzeepartners de duurzame toekomst van De Noordzee invullen. Dat betekent dat alle partijen, waaronder: energie, scheepvaart, natuurorganisaties, overheid en ook visserij moeten meebewegen met een continu veranderende Noordzee. We moeten gezamenlijk rekening houden met de cumulatieve drukfactoren die op de Noordzee worden veroorzaakt.

We zijn van mening dat de visserij ook in de toekomst een plek moet hebben op de Noordzee, maar wel op een toekomstbestendige, duurzame en verantwoorde manier. De stappen om hier te komen zijn niet eenvoudig. Het vraagt om het daadkrachtig treffen van belangrijke duurzaamheidsmaatregelen in samenwerking tussen overheid, visserij en natuurorganisaties. Deze partijen moeten afwegen welke economische belangen passen binnen de ecologische draagkracht van de Noordzee. Als we dat niet doen missen we de kans om natuur en visserij in de Noordzee in balans te brengen. Terwijl we die kans juist nu moeten aangrijpen, om een duurzame vorm van visserij een plek te geven op de Noordzee en tegelijkertijd het ecosysteem te herstellen. Goed ecosysteemgericht visserijbeheer kan bijdragen aan het herstellen van visbestanden, biodiversiteit en het beschermen van kwetsbare soorten en habitats. Het gaat dan over het aanpakken van zorgwekkende problemen als bodemverstoring, slechte bescherming van natuurgebieden, maar ook groeioverbevissing waardoor te veel jonge vissen worden weggevangen en ongewenste bijvangst van kwetsbare soorten.

Zoals de dokter een patiënt rust voorschrijft om het herstel te bevorderen, bestaat er wetenschappelijke consensus dat bodemrust nodig is voor herstel van mariene ecosystemen, biodiversiteit en visbestanden. Zelfs bodembevissing met een relatief lage intensiteit, zoals 1,5 keer per jaar, veroorzaakt meetbare veranderingen in de bodemgemeenschap, met name in de luwe delen van de zeebodem. Studies laten zien dat bodemberoerende visserij tot 41% van het ongewervelde leven van de zeebodem schade toebrengt, en het herstel meer dan zes jaar kan duren. Daarnaast komt door beroering van de zeebodem opgeslagen koolstof vrij dat mogelijk als CO2 in de atmosfeer terechtkomt.

In Nederland is in 2021 het Noordzeeakkoord afgesloten, waarin belangrijke doelen zijn gesteld voor het beschermen van de Noordzeenatuur. Sinds 2023 is daardoor 5% van het Nederlandse deel van de Noordzee beschermd tegen bodemberoerende visserij.

Wetenschappers schatten dat als 30% van de oceanen effectief zou worden beschermd, de jaarlijkse mondiale vangsten met acht miljoen ton zouden kunnen toenemen, ongeveer 10% van de huidige vangsten. Met de uitvoering van het Noordzeeakkoord beslaan de beschermde natuurgebieden in de Noordzee (dat wil zeggen de Natura2000- en KRM-gebieden) ongeveer 30% van de Nederlandse Noordzee. Dit is een goede eerste stap richting daadwerkelijke bescherming en het behalen van de Europese doelen voor natuurherstel.

Echter is in de Nederlandse natuurgebieden op zee zoals bijvoorbeeld de Noordzeekustzone en de Waddenzee momenteel geen sprake van effectieve bescherming. In de meeste van deze natuurgebieden vinden intensieve menselijke activiteiten plaats die de natuur schaden, waaronder visserij. Dit blijkt uit diverse rapporten, waaronder het CRANimpact-onderzoek en het samenvattende rapport van Waddenacademie-WMR. Ook de evaluatie van de beheerplannen van de Noordzeekustzone door Rijkswaterstaat geeft aan dat de staat van beschermde bodemhabitats onvoldoende is. Onderzoek toont aan dat bodemberoerende visserij binnen beschermde natuurgebieden in de Noordzee twee keer zo intensief is als buiten de beschermde gebieden.

Het is opmerkelijk dat er juist in wettelijk aangewezen natuurgebieden intensief wordt gevist, en het is vreemd dat de overheid niet actief ingrijpt. Vergunningverlening, beheer, uitvoering en handhaving binnen beschermde gebieden schieten tekort. De natuur raakt zo nog verder achterop en een duurzame toekomst van de visserij komt onder druk te staan. Terwijl de opgave voor natuurherstel groot is en vissers behoefte hebben aan perspectief.

In het specifieke geval van de garnalenvisserij, waar nu veel aandacht voor, geldt hetzelfde. We streven naar een garnalenvisserij die in aard en omvang duurzaam is.

We betreuren het ten zeerste dat we genoodzaakt zijn om de minimale basislijn voor cruciale natuurbescherming via een juridische procedure te moeten bereiken. In een ideale situatie zou het beschermen van het milieu en bevorderen van duurzaamheid een gedeelde verantwoordelijkheid zijn, waarbij alle belanghebbenden zich bewust zijn van de waarde van een gezonde natuur, zonder dat juridische procedures nodig zijn om deze essentiële waarden te waarborgen.

Desalniettemin is Stichting De Noordzee samen met De Waddenvereniging, Natuurmonumenten en de Vogelbescherming een procedure gestart tegen de intensieve wijze waarop de garnalenvisserij in natuurgebieden in de Noordzeekustzone en de Waddenzee plaatsvindt. Ondanks eerdere verzoeken aan de Minister voor Natuur en Stikstof om handhavend op te treden tegen de gedoogbeschikking, restte ons niets anders dan deze stap naar de rechter te zetten om de natuur te beschermen. De garnalenvisserij vindt op dit moment op basis van een gedoogvergunning van bijna twee jaarplaats. We vragen dat de overheid in plaats van te gedogen de natuurwetgeving volgt en naleeft. Dit doen we als uiterst redmiddel en in het belang van een gezonde toekomst en leefomgeving voor alle Nederlanders, en tevens voor een duurzame toekomst van de Nederlandse garnalenvisserij.

We blijven bereid om de dialoog met de overheid en visserij voort te zetten zodra de vergunningverlening voor de garnalenvisserij in lijn is gebracht met wat de natuurgebieden aankunnen, waardoor er ruimte ontstaat voor noodzakelijk natuurherstel en een duurzame visserij.

Ondanks aanzienlijke inspanningen gedurende de afgelopen jaren met vertegenwoordigers van de garnalenvissers en de overheid, met als doel een visserijpraktijk te ontwikkelen die beter aansluit bij de natuurstatus van de visgebieden, blijken deze inspanningen onvoldoende weerspiegeld in de nieuwe vergunningaanvraag.

We roepen de overheid op om heldere keuzes te maken en de problemen adequaat aan te pakken. Dit betekent stoppen met gedogen, het beëindigen van niet-duurzame visserij en het niet langer negeren van wettelijk bepaalde natuurdoelstellingen. Het verlenen van een vergunning, met een nieuwe passende beoordeling op basis van de nieuwste wetenschappelijke inzichten, in plaats van het verlengen van het gedoogbeleid is voor ons een cruciale eerste stap.

Essentieel daarbij is dat de overheid verduurzaming actief stimuleert, beslissingen maakt over gebiedssluiting alsmede een vermindering van het aantal visuren. Het ondersteunen van een overgang naar alternatieven, zoals gedegen onderzoek naar alternatieve visserijtechnieken, is van groot belang. Hierbij zijn ook transitiefondsen hard nodig, die de veranderingen eerlijk en inclusief maken voor visserijgemeenschappen. Zorg waar nodig voor ruimhartige compensatie voor vissers om de benodigde duurzaamheidsslag te maken. Maak hier haast mee. Zodat de Nederlandse garnalenvisserij voor de toekomst behouden kan worden en natuur- en klimaatdoelen worden behaald.

De Noordzee is van ons allemaal. Het is geen ongerepte wildernis meer, maar een gebied dat natuur en mensen delen. Stichting De Noordzee staat voor duurzaam gebruik van de Noordzee, nu en in de toekomst, en dat doen we altijd samen.