Tijdens dit rondetafelgesprek kwamen kustverdedigingsexperts en ecologen van maatschappelijke organisaties, het bedrijfsleven, de overheid en de wetenschap bijeen. Twaalf experts zaten virtueel aan tafel om te bespreken hoe kustverdediging samen kan gaan met de natuur en hoe we ervoor kunnen zorgen dat natuurvriendelijke kustverdediging in het beleid en wet- en regelgeving wordt geïmplementeerd.
De Noordzee is een relatief jonge zee, en in haar 8.000 jarige bestaan is de zeespiegel altijd gestegen. Zo’n 6.000 jaar geleden ontstond een natuurlijke zeebarrière van stranden en duinen door de aanvoer van sediment uit rivieren. Rond het jaar 1000 werd begonnen met de bedijking van rivieren en het terugwinnen en bemalen van het achterland. Omdat hierdoor de zandaanvoer vanuit rivieren afnam ontstond er zandhonger, een tekort aan zand in het zandige kustsysteem, en nam de erosie van de kust toe. Stormen zorgen er tot op de dag van vandaag voor dat het zand van de kust in zee verdwijnt en zullen naar verwachting vaker voorkomen door de verandering van het klimaat.
Klimaatverandering zorgt daarnaast voor een stijgende zeespiegel waardoor stranden mogelijk meer onder water komen te staan en we zelfs een deel van ons land weer moeten teruggeven aan de zee. In Nederland leeft de mens al eeuwen samen met het water en we bezitten veel kennis op het gebied van kustverdediging en oplossingen voor hoogwaterveiligheid. Nederland heeft verschillende scenario’s voor ogen met betrekking tot in hoeverre we land moeten teruggeven, waar verschillende volumes van zandbehoefte bij horen.
Nederland en bescherming tegen water
Tijdens de watersnoodramp van 1953 werd Nederland zich weer bewust van de gevolgen van een stormvloed. Door de grote destructie van deze ramp, was de noodzaak groot om ons land beter te beschermen tegen hoogwater. In de jaren daarna werd de Deltawet opgesteld en werd begonnen aan de Deltawerken. Naast de waterkeringen die tot de Deltawerken behoren, vormen duinen en stranden een belangrijke bescherming tegen stormen op zee. Zonder menselijk ingrijpen zou Nederland, door zandhonger en zeespiegelstijging, een deel van de zandige kust verliezen aan de zee.
Om de duinen te versterken werd voor de jaren ‘90 vaak helmgras aangeplant. Eind jaren ’80 waren er veel stormen die afslag aan de kust veroorzaakten. Als reactie daarop werden zandsuppleties vanaf 1990 onderdeel van het beleid voor kustverdediging. Door middel van zandsuppleties wordt het volume zand in het kustsysteem op peil gehouden. De natuurlijke dynamiek van de stranden en duinen zorgt ervoor dat dit zand wordt opgenomen in de kustlijn. Zo wordt gecompenseerd voor de zandhonger en kan de kust meegroeien met de zeespiegelstijging. Op dit moment wordt jaarlijks ongeveer 12 miljoen kubieke meter zand gewonnen op de Noordzee om onze kustlijn te versterken tegen hoogwater.
Aanpassingsopgave van Nederland
Nederland staat voor een grote aanpassingsopgave, willen we kunnen omgaan met klimaatverandering en de verwachte zeespiegelstijging. In 2010 startte de Nederlandse overheid het Deltaprogramma met als doel Nederland klimaatbestendig te maken, te beschermen tegen hoogwater en te zorgen voor voldoende zoetwater, nu en in de toekomst. In het Deltaprogramma worden verschillende oplossingsrichtingen voor adaptatie aan de hoge zeespiegelstijging beschreven. De twee uitersten zijn het zeewaarts uitbouwen, waarbij we blijven inzetten op bescherming tegen hoogwater óf het meebewegen met het water, waarbij steeds meer land wordt teruggegeven aan de Noordzee.
Het Deltaprogramma wordt elke zes jaar herijkt en daarin wordt belangrijke informatie uit het Kennisprogramma Zeespiegelstijging meegenomen. Met name technische en economische belangen spelen een rol bij het inrichten van de (combinatie van) oplossingsrichtingen. Voor kustverdediging blijft er tot 2035 een voorkeur voor zandwinning- en suppletie. Volumes zand zullen tot die tijd niet substantieel toenemen.
Zandwinning en -suppletie
De belangen van Nederland in zandwinning- en suppletie zijn groot. Vanuit veiligheidsbelang willen we droge voeten houden voor iedereen die onder de zeespiegel woont of werkt. Vanuit economisch belang willen we onze belangrijkste economische centra veiligstellen. En als land van waterbouwers en baggeraars zijn er belangrijke financiële belangen van kustverdediging. Met een toenemende zeespiegelstijging zal meer behoefte ontstaan voor het winnen van zand en zal zandwinning waarschijnlijk meer ruimte opeisen van de Noordzeebodem.
Zandwinning maakt vooralsnog geen onderdeel uit van het Noordzeeakkoord, waarin afspraken worden gemaakt over de ruimtelijke ordening en het medegebruik van verschillende sectoren op de Noordzee. Kennisontwikkeling over de gevolgen van zandwinning- en suppletie op de natuur draagt bij aan een natuurvriendelijke win- en suppletie strategie. Belangrijke vragen zijn: Wat zijn de gevolgen van grootscheepse winning van zand voor het bodemleven? En wat zijn de gevolgen van suppletie voor onze kust? In het rondetafelgesprek heeft Stichting De Noordzee betoogd dat het van groot belang is dat we informatie blijven uitwisselen en ervaringen delen om tot een zandwinning en suppletie te komen die daadwerkelijk rekening houdt met ecologische waarden en herstel van het bodemleven.
Onderzoeken, innovatie en pilots
Er zijn veel onderzoeks- en innovatieprojecten die kennis ontwikkelen over hoe natuurlijke materialen en natuurdynamiek kunnen bijdragen aan het milieu, de economie en de maatschappij. Dit concept heet “Building with Nature”. Met dit concept worden langs de Nederlandse kust grootschalige pilots uitgevoerd waarbij wordt onderzocht wat bijvoorbeeld de effecten zijn van megasuppleties (Zandmotor, Pilotsuppletie buitendelta Amelander zeegat), dynamisch duinbeheer (Zuid-Kennemer duinen, Hondsbossche Duinen, Prins Hendrikzanddijk) en zandsuppleties (Natuurlijk Veilig) op de hoogwaterveiligheid en ecologie. Ook in België lopen verschillende onderzoeksprogramma’s zoals Coastbusters, waarin wordt getest of planten, tweekleppigen en/of kokerwormen kunnen worden ingezet voor kustverdediging. Er is enorm veel te leren van deze mooie initiatieven en we kunnen dit versterken door de belangrijkste onderzoeken en conclusies bij elkaar te brengen.
Implementatie van natuurvriendelijke kustverdediging
Het is de verwachting dat de toenemende vraag naar zandwinning voor suppleties een grote impact zal hebben op de natuur van de Noordzee. De zeebodem, en daarmee het zeebodemleven, zal waarschijnlijk frequenter en in grotere omvang verstoord worden. Tot nu toe wordt zandwinning en suppletie vooral bezien vanuit veiligheids- en economische belangen en heeft de natuur volgens Stichting De Noordzee onvoldoende ruimte in het Deltaprogramma en het beleid voor kustbescherming.
Het is echter van groot belang dat er ook rekening wordt gehouden met de natuur. Dat geldt ook voor de gevolgen door andere vormen van kustverdediging dan zandsuppletie, zoals het beheer van de duinen en het gebruik van harde constructies zoals dammen en dijken. Fundamenteel onderzoek naar deze gevolgen is essentieel. Een voorbeeld hoe dit onderzoek kan worden gedaan, is vanuit MONS, het wetenschappelijk programma van het Noordzeeakkoord.
Gezien de impact op de natuur, moet Nederland inzetten op het samengaan van kustverdediging met natuurbehoud, -herstel of –ontwikkeling. In het rondetafelgesprek voerden we de discussie over hoe we dit moeten benaderen en werden er verschillende vragen op tafel gelegd die kunnen helpen bij deze discussie. Welk natuur streven we na en wanneer zijn we tevreden? Werken we aan natuurherstel, -behoud of –ontwikkeling?
Ook kunnen we leren door te verkennen wat de natuur zelf ons te bieden heeft en hoe zij daarmee een bijdrage kan leveren aan hoogwaterveiligheid. Tenslotte heeft elke type kust een eigen natuurlijke dynamiek waardoor lokaal de mogelijkheden zullen moeten worden verkend en toegepast. Maatwerk is dus belangrijk. Door deze zaken uit het rondetafelgesprek mee te nemen, kunnen we natuur beter een plek geven binnen zandwinning en suppleties.
Conclusies
Eén ding staat vast: kustverdediging wordt alleen maar belangrijker en urgenter. Stichting De Noordzee blijft zich inzetten voor een gezonde Noordzee, met een sterk, gebalanceerd en gezond ecosysteem. Daarvoor is de ontwikkeling van wetenschappelijke kennis en de implementatie hiervan in het beleid en wet- en regelgeving essentieel. Kustverdediging is namelijk financieel en ruimtelijk gezien een grote ingreep. De samenwerking tussen maatschappelijke organisaties, de overheid, wetenschap, het bedrijfsleven en internationale partijen is hierbij van groot belang.
Stichting De Noordzee wil zich inzetten om deze samenwerking aan te jagen en kennis over natuurvriendelijke kustverdediging in te zetten voor bewustwording en beleidsvorming. Op deze manier zouden we tot een beleid willen komen dat als doelstelling heeft de Nederlandse kustverdediging klimaatbestendig en veilig te maken, met aandacht voor de ecologische waarden en het bodemleven in het grootste natuurgebied van Nederland.
