Wat is jouw favoriete stilteplek bij de Noordzee?
“Ik duik graag! Mijn stilteplek is daarom onder water: dat is een oase van rust. Zodra je onder water duikt, word je omvangen door stilte. Onder water leef ik in een hele andere, enigszins vreemde wereld – vol door het water gefilterde kleuren en ervaringen. Het uitademen onder water en de bubbeltjes die dat veroorzaakt is magisch.”
Wil je ons meer vertellen over die stilte? Of juist over de geluiden die je wel hoort?
“Onder water is het adembenemend stil, met alleen de rustgevende geluiden van de natuur die de drukte van het leven om je heen verraden. Tot het moment dat de mens voorbijkomt! Geluid is het trillen van materie: water is dichter dan lucht en trilt beter, waardoor geluid onder water vier keer sneller kan verplaatsen! In water reist geluid ook veel verder dan licht: het kan kilometers afleggen.”
“Zodra ik onder water duik, is het stil. Maar die stilte duurt maar eventjes. Langzamerhand ontwaar ik steeds meer geluiden. Bijvoorbeeld van vissen en kreeften die naar eten zoeken, of met elkaar communiceren. Ook hoor ik de kracht van de wind in de golfslag. Maar de mens voert de boventoon. Door mensen veroorzaakte geluiden noemen we antropogeen geluid. Scheepvaart is de grootste bijdrager: een containership op zee produceert net zoveel achtergrondgeluid als een opstijgend vliegtuig.”
Er is dus een kakofonie van geluid onder water?
“Het interessante is dat juist omdát er veel geluid is onder water – vanuit allerlei bronnen – dieren in frequentie en toonhoogte differentiëren om onderling te onderscheiden en elkaar te kunnen verstaan. De bruinvis gebruikt bijvoorbeeld echolocatiegeluid op een hele hoge frequentie om soortgenoten te lokaliseren. Die frequentie is voor mensen niet te horen, omdat wij op een andere gehoorfrequentie zitten. Walvissen gebruiken geluid om voedsel en elkaar te vinden, en soms zingen ze misschien ook gewoon voor hun plezier.”
Is geluid – of: het gebrek aan stilte – eigenlijk een probleem?
“In welke mate vissen last hebben van het ‘antropogene geluid’, moet nader onderzocht worden. Vanuit de wetenschap beredeneerd kunnen we aannemen dat vissen last kunnen hebben van geluid, want vissen hebben gehoorbotjes. Maar de cumulatieve effecten van geluid op gedrag moeten we nader onderzoeken: wat doen al die verschillende geluidsbronnen samen voor verschillende dieren en populaties? We hebben wel voorbeelden: tweekleppigen, zoals mossels of oesters, zien we letterlijk dichtklappen bij te veel geluid. En wist je dat zeepaardjes ‘xylofoon spelen’ door aan hun nek te krabben? Vissen gebruiken hun zwemblaas ook als trommel om geluid te maken. Met herrie om hen heen, vangen andere vissen dit geluid lastiger op.”
“Geluid in zee is ook heel waardevol: door naar dierlijk geluid in zee te luisteren kunnen wetenschappers onderzoek doen naar de onderwaterwereld. Elke soort heeft zijn eigen stem en golflengte. Door aandachtig te luisteren kunnen we bewegingen en het gedrag van populaties monitoren. Een gaaf voorbeeld zijn Sint-Jakobsschelpen. Ze hebben rijen met ogen. Als ze gevaar zien -bijvoorbeeld een hongerige zeester- kunnen ze wegzwemmen door met hun schelp te wapperen. Ook ontdoen ze zich van afvalwater en kleine zanddeeltjes door te ‘niezen’. Het wapperen en niezen produceert geluiden die onderzoekers inzicht geeft in de kwaliteit van het water en de roofdieren in de omgeving.”
Wat doen dieren om stilte op te zoeken?
“Er zijn voorbeelden van dieren die wegtrekken van geluidsbronnen, zoals bruinvissen in de Noordzee die wegtrekken van heiwerkzaamheden tijdens de aanleg van windparken. Maar soms vinden dieren een gebied zo belangrijk, bijvoorbeeld als foerageergebied, dat ze in een lawaaierige omgeving blijven. Er zijn ook voorbeelden dat dieren aan geluid gewend raken en niet meer met dezelfde extremiteit reageren.”
Hoe belangrijk is stilte in en voor de Noordzee?
“Ik maak me namens Stichting De Noordzee hard voor beschermde gebieden. Dat houdt voor mij ook in: het beschermen van biodiversiteit, van kleine tot grote dieren, tegen overmatig geluid. Beleidsmatig wil ik dat onderwatergeluid als drukfactor zwaarder mee gaat wegen in de bescherming van de Noordzee. Zeker in een steeds drukker wordende Noordzee is het belangrijk om de effecten van geluid niet over het hoofd te zien.”
“Stilte is belangrijk voor de natuur om te kunnen bloeien. Te veel ruis kan de belangrijke geluiden en signalen overstemmen. Dit is vergelijkbaar met LaTrappe; de monniken hechtten belang aan stilte om klaarheid te scheppen en om de woorden die gesproken en gehoord worden betekenis te geven.”
Dit interview wordt mede mogelijk gemaakt door La Trappe Trappist.
