Onderzoek naar verantwoorde manieren voor zandwinning en kustversterking

Door het uitvoeren van zandsuppleties, zand op het strand of op de zeebodem vlak voor de kust spuiten, zorgen we ervoor dat er genoeg zand ligt om de kust te beschermen. Dit zand wordt gewonnen in speciale ‘zandwinvakken’ in de Noordzee, op minimaal twintig meter waterdiepte – dat is zo’n tien kilometer van de kust. Naast kustbescherming vergt ook infrastructuur de nodige zandwinning: denk aan ophoogzand voor wegen en woonwijken, en voor beton- en metselzand. Vanwege de grote vraag naar woningen zal ook dit volume groeien.

Zandwinning brengt verschillende negatieve gevolgen voor het ecosysteem in de Noordzee. Ten eerste brengt zandwinning schade toe aan het leven in en op de zeebodem. Schelpen, wormen, zeesterren en vissen worden opgezogen en gaan dood. Ook zorgt het voor vertroebeling van het water met als mogelijk resultaat een negatief effect op de groei van algen: de basis van de mariene voedselketen. Daarnaast verandert de leefomgeving van dieren, omdat de korrelgrootte van het zand verandert.

De effecten van zandwinning duren tientallen jaren, dus het is belangrijk om de directe en indirecte gevolgen voor het ecosysteem en de soorten die op de zeebodem leven te blijven onderzoeken. En om daarnaast na te denken over hoe we die effecten zo veel mogelijk kunnen beperken.

Bewegend zand is een belangrijk kenmerk van de Nederlandse kustnatuur. Door de kust te beschermen met zand in plaats van steen en beton blijft dat ook zo. Het is van belang om bij het plannen en uitvoeren van zandsuppleties rekening te houden met de aanwezige natuur. Het strand en de ondiepe kust kunnen bijvoorbeeld snel herstellen van een zandsuppletie. Het bodemleven wordt begraven en sterft, maar de bodemdiergemeenschap is minder gevoelig voor verandering van korrelgroottes en herstelt in 2 tot 4 jaar.  Een zandsuppletie blijft echter een grote ingreep met veel verstoring voor vissen, vogels en zeehonden.  Er is nog te weinig data bekend over welke soorten op welk moment waar aanwezig zijn, wat het moeilijk maakt om rekening te houden met schelpenbanken, opgroeiende vis en broedvogels op het strand.

De effecten van zandwinning en zandsuppletie én hoe we daar beleid voor moeten maken, wordt onderzocht in het programma OR ELSE. Namens Stichting De Noordzee is Petra Damsma als expert zandwinning en kustverdediging betrokken.  

Door vijfjarig onderzoek op de Noordzeebodem wordt de impact op het ecosysteem verkend. Samen met een multidisciplinair consortium, dat onder andere bestaat uit universiteiten, de visserijsector, natuurorganisaties, onderzoeksinstellingen en de overheid werken we aan een toekomst met ecologisch verantwoorde zandwinning op de Noordzee dat is afgestemd met alle belanghebbenden.

Daarnaast is Stichting De Noordzee onderdeel van de Kenniscommunity Suppleties voor Natuur. Deze community is opgericht nadat er in het najaar van 2019 een zandsuppletie uitgevoerd werd op de Roggenplaat in de Oosterschelde. De zandplaten in de Oosterschelde zijn van cruciaal belang voor trekvogels en zeehonden. Door deze platen op te hogen, wordt voorkomen dat de zandplaten verdwijnen.

Deze community is opgericht om cruciale kennis en ervaring te vergaren en te bundelen voor zandsuppleties ten behoeve van de natuur. Samen met Rijkswaterstaat Zee en Delta, Kenniscommunity Oosterschelde, Wageningen Marine Research, NIOZ, TU Delft en Deltares gaan we kennis en ervaring verzamelen en delen door monitoring, modellering, experimenten en samenwerking. De focus ligt op het afstemmen van kennisontwikkeling om problemen zoals zandhonger (het verdwijnen van de droogvallende platen) in de Oosterschelde aan te pakken. De Kenniscommunity streeft naar een duurzame aanpak, waarbij expertise en ervaring samenkomen voor een veerkrachtige toekomst van de natuurlijke omgeving.