Vlak bij het hart van de Zeeuwse mosselcultuur, in Deltapark Neeltje Jans, vond op 17 en 18 de Schelpdierconferentie 2022 plaats. Meer dan tweehonderd deelnemers gingen hier in gesprek over de bijzondere rollen die schelpdieren vervullen op zee. Met als hamvraag: zijn schelpdieren de eitwitbron van de toekomst?
Een relevante vraag, zeker in het kader van de noodzakelijke voedseltransitie in de Noordzee. De kweek van soorten die laag in het voedselweb staan, zoals mosselen en oesters, heeft een relatief kleine ecologische impact, terwijl het tegelijkertijd verschillende ecosysteemdiensten levert die het potentieel hebben om de Noordzeenatuur te verrijken. Hierdoor zijn schelpdieren geschikt om niet alleen als duurzaam voedsel te dienen, maar ook om de Noordzeenatuur verder te versterken.
Voor de schelpdiersector zijn er echter nog wel stappen te zetten voordat de potentie van schelpdierkweek volledig wordt benut. Zowel in de transitie naar een volledig natuurinclusieve teelt als in het benutten van kansen voor offshore kweek, bijvoorbeeld als vorm van medegebruik binnen windparken. Maar door de bijzondere rollen die schelpdieren kunnen spelen voor het ecosysteem van de Noordzee, is het onderzoeken hiervan het meer dan waard.
Schelpdierkweek: duurzaam en natuurversterkend
De kweek van schelpdieren kan zowel duurzaam als potentieel natuurversterkend zijn. Een voorbeeld hiervan is de mosselvisserij. Sinds de ondertekening van het Mosselconvenant in 2009 heeft deze sector stappen gezet om te verduurzamen. Zo wordt de bodemberoerende mosselzaadvisserij volledig uitgefaseerd en wordt de overstap gemaakt naar mosselzaadinvanginstallaties.
Ook geldt voor zowel gekweekte mossels als oesters dat deze kunnen bijdragen aan de versterking van natuurlijke populaties en de verrijking van habitats. Dit komt omdat deze schelpdieren riffen bouwen. Waar op dit moment een tekort is aan hard substraat op de zandige zeebodem, kunnen schelpen die naar beneden vallen, in combinatie met extra toevoer van larven, leiden tot een mossel- of oesterrif op de bodem van de zee. Als gevolg wordt een nieuw habitat gemaakt dat kan dienen als schuilplaats en voedselbron voor andere zeedieren en hierdoor wordt er bijgedragen aan het behoud en versterking van de biodiversiteit.
Verder kunnen hangende installaties, zoals mossellijnen en oesterkooien in de waterkolom, zelf mogelijk ook dienen als schuilplaats of bron van voedsel voor bepaalde vissen en ongewervelden. En tenslotte kunnen schelpdieren door het zuiveren van water de kwaliteit ervan verbeteren.
Schelpdieren leggen ook koolstof vast. Dit heeft als gevolg dat de koolstofvoetafdruk van de schelpdierkweek zeer laag is in vergelijking met andere vormen van voedselproductie. Wanneer schelpen na consumptie hergebruikt worden in plaats van verbrand, blijft de koolstof tevens opgeslagen. Dit levert klimaatwinst op.
Het duurzame karakter en natuurversterkend potentieel van schelpdierkweek wordt alom erkend. Maar er zijn ook flinke uitdagingen. De transitie naar een natuurinclusieve kweek vereist namelijk nieuwe technieken, nieuwe beleidskaders en nieuwe samenwerkingen. Daarom is het zaak dat het potentieel van schelpdierkweek verder wordt onderzocht en benut op een manier dat de kweeksector hierbij wil en kan aanhaken.
Verder van de kust
Een van de grootste ontwikkelingen op de Noordzee is de voedseltransitie, waarmee wordt gewerkt aan een duurzame voedselproductie uit zee. Hierbij wordt ook gekeken naar de mogelijkheden voor uitbreiding van voedselproductie naast en in plaats van sleepnettenvisserij. Zulke kweek op zee, al dan niet in windparken, biedt nieuwe en duurzame kansen voor maritiem ondernemerschap op de Noordzee.
Voor zulke activiteiten op open zee en binnen windparken zijn echter nog wel technische uitdagingen. De weersomstandigheden maken bijvoorbeeld sterke funderingsconstructies nodig, net als aangepaste kweek- en oogsttechnieken en gespecialiseerde voorzieningen, zoals andere schepen.
De producenten zijn bovendien gebonden aan de beschikbare ruimte die voor hen, al dan niet binnen een windpark, is aangewezen. Deze kan omstandigheden bevatten die minder geschikt zijn voor het type kweek dat men wil ondernemen. Ook hangt de benutbare ruimte af van ten eerste de onderhouds- en veiligheidszones rond kabels en turbines, ten tweede de ligging van kabels binnen windparken ten opzichte van de stroming (kweeklijnen moeten in de lengterichting van de stroming gehangen worden) en ten derde de afspraken over doorvaart. Daar waar doorvaart is toegestaan, is namelijk geen ruimte voor kweek.
Er zijn ook socio-economische uitdagingen. Een gebrek aan perspectief speelt voor producenten nog een grote rol. Het verplaatsen van kweekactiviteiten van de kust naar zee vereist namelijk niet alleen kapitale investeringen voor technologische innovatie, maar ook een gunstigere marktpositie om te compenseren voor de extra operationele kosten die offshore kweek met zich meebrengt. Om uiteindelijk winstgevend te worden, moeten kweekpraktijken genoeg schaalbaar zijn en is een positief marktperspectief nodig.
Tijd om het potentieel te optimaliseren
De uitdagingen van klimaatverandering, biodiversiteit en voedselvoorziening op de Noordzee zijn groot en complex en vragen om een geïntegreerde aanpak. Daarom moeten beheer en beleid zich gaan richten op de optimalisatie van laag trofische zilte voedselproductie. Dit is namelijk duurzaam en biedt potentie voor de natuur.
De schelpdierconferentie maakte duidelijk dat schelpdierkweek kansen biedt voor de productie van duurzaam voedsel op de Noordzee dat in balans is met de natuur. Het is nu tijd om het potentieel ervan te optimaliseren en samen te werken om de grootste uitdagingen en gebrek aan kennis aan te pakken.
