Waarom sigarettenpeuken op stranden een groot probleem zijn voor de natuur

Wie houdt er niet van een lange strandwandeling of een fijne dag aan zee? Eén domper: afval tussen je tenen. Stichting De Noordzee doet al meer dan twintig jaar onderzoek naar de hoeveelheid afval op het strand. Die kennis helpt ons in de aanpak van het afvalprobleem. Opvallend is dat er steeds minder grote stukken afval op het strand liggen: koelkasten, televisies en matrassen – jaren geleden kwamen we die geregeld tegen, nu bijna nooit meer. Maar kleinere stukjes afval zijn samen met zand, zeewier en schelpen veelvoorkomend in het huidige strandbeeld. Sigarettenpeuken zijn het meest gevonden soort afval, zowel op stranden wereldwijd, als op de Nederlandse toeristische Noordzeestranden.

Een sigarettenpeuk bestaat uit verschillende onderdelen. De resten van een gerookte sigaret (tabak en verbrand materiaal), een filter (vaak, niet altijd) en een middel dat alles bij elkaar houdt (zoals papier). Een sigarettenfilter is gemaakt van plastic (celluloseacetaat), wat slecht afbreekbaar is. Eén filter bestaat uit maar liefst 15.000 strengen kunststofvezel die wanneer een peuk in de natuur wordt weggegooid continu microplastic vezels loslaten in het milieu. Eén peuk doet er zeven tot veertien jaar over om volledig afgebroken te worden. Met een totaal van ongeveer 5,6 miljard weggegooide peuken komt er naar schatting jaarlijks zo’n 0,3 miljoen ton aan microplastic vezels in het aquatische milieu terecht door sigarettenfilters.

Naast plastic bevatten peuken giftige stoffen zoals de voor de hand liggende nicotine en teer, maar ook formaldehyde, koolwaterstoffen, zware metalen en aceton: in totaal meer dan 7.000 giftige chemische stoffen. Als een sigarettenpeuk eenmaal in het milieu is beland, kunnen deze stoffen vrijkomen. En dit proces gaat sneller in het water. Daarnaast kan een filter zelf giftige stoffen uit het water opnemen, om die ergens anders weer los te laten. Ook kunnen ze kunnen worden opgegeten door dieren. De chemicaliën die vrijkomen in het water kunnen ook in de bodem terechtkomen, waar het een effect kan hebben op dieren die op en in het sediment leven.

De giftige stoffen in peuken kunnen ernstige gevolgen hebben voor dieren. Het kan ervoor zorgen dat ze acuut worden vergiftigd, dat hun huid of ogen geïrriteerd raken, ze kanker krijgen, hun voortplantingssysteem wordt verstoord, hun cellen muteren of ze overlijden.

Een voorbeeld is de gewone mossel, een soort die veel voorkomt langs de Nederlandse kust, en die ook veel gegeten wordt. Mossels halen hun voedsel uit water door grote hoeveelheden water te filteren. Waar veel mossels leven kan het water een stuk helderder zijn. In een experiment waarbij mossels samen met peuken in een bak water werden gelegd, namen de mossels veel minder water op. Dat kan negatieve effecten hebben op zowel de mossels zelf als op het hele ecosysteem. De mossel kan er minder door groeien en het kan lastiger zijn om zich voort te planten, maar ook de rest van het ecosysteem kan er last van hebben als er minder water wordt gefilterd.

Als een dier een sigarettenpeuk op eet, kan dat directe vergiftigingsgevolgen hebben zoals misselijkheid, overgeven en zelfs zenuwschade. Dat geldt trouwens ook voor kinderen die een sigarettenfilter opeten. Vogels kunnen peuken ook oppakken en als nestmateriaal gebruiken, met als bijkomend voordeel minder parasieten in het nest, maar als nadeel mogelijke vergiftiging.

Niet alleen via het strand komen er peuken in de zee terecht, ook via het riool, waterafvoer en rivieren stroomt het afval de zee in. Wat al die sigarettenpeuken voor effect hebben op soortensamenstelling, het voedselweb en ecosysteem functioneren is nog niet bekend, maar dat deze vervuiler niet in het milieu thuishoort kunnen we wel al vaststellen.