Waarom we onderzoek doen naar afval op het strand

Dertien Europese landen onderzoeken sinds 2000 het afval op hun stranden. Stichting De Noordzee doet dat in Nederland, in opdracht van Rijkswaterstaat. De landen gaan allemaal op dezelfde manier te werk, zodat de resultaten vergeleken kunnen worden. Ervaren onderzoekers van Stichting De Noordzee tellen en wegen de hoeveelheid afval volgens een strikt protocol.

Behalve in Nederland wordt het strandafvalonderzoek ook uitgevoerd in België, Duitsland, Verenigd Koninkrijk, Zweden, Denemarken, Noorwegen, Frankrijk, Spanje, Portugal, Ierland, Noorwegen en IJsland. Deze landen hebben het zogenaamde OSPAR-verdrag getekend: een verdrag met afspraken voor de aanpak van afval in de Atlantische Oceaan, waar de Noordzee een randzee van is. Want onderzoek helpt bij de bronaanpak van het afvalprobleem.

Het doel van het strandafvalonderzoek is om inzicht te krijgen in wat voor zwerfafval er aanspoelt en wordt achtergelaten op de stranden. Hoeveel afval ligt er, wat is de samenstelling en wat is de herkomst? We brengen in kaart hoe groot het afvalprobleem is, zodat we kunnen toetsen of bestaande maatregelen effectief zijn of dat er aanvullende maatregelen nodig zijn voor de bestrijding van afval in zee.

Door de bronnen van het afval te identificeren kunnen we het afvalprobleem bij de bron aanpakken. Met de opgedane kennis over strandafval voeren we campagne, zetten we ons in voor effectief overheidsbeleid en voor inzet van het bedrijfsleven voor een schone zee. 

De OSPAR-gegevens waren bijvoorbeeld de basis voor de totstandkoming van de Europese richtlijn voor wegwerpplastic en vistuig. Hieruit blijkt goed dat het op uniforme wijze verzamelen van gegevens veel impact kan hebben. Zo maken we de omvang van het afvalprobleem en de noodzaak van beleid zichtbaar.

Elk kwartaal monitoren we op vaste locaties en vaste tijden vier specifieke stukken niet-toeristisch Nederlandse stranden. Een niet-toeristisch strand ligt afgelegen: dus niet bij een strandpaviljoen, badplaats of parkeerterrein. Door het onderzoek daar uit te voeren ontstaat een goed beeld van het afval dat rondzwerft in de Noordzee en aanspoelt op het strand.

De vier Nederlandse meetlocaties liggen verspreid over de Nederlandse kust: op Walcheren, bij Noordwijk, Bergen aan Zee en op Terschelling. We meten vanaf de duinrand tot aan de zee over een lengte van honderd meter.

Op de turflijst staan twaalf categorieën en 112 afvalitems. Daarnaast monitoren we de aanwezigheid van vervuilende stoffen, zoals paraffine en plastic korrels.

De resultaten van de monitoring voeren we in in een online database en analyseren we met speciaal ontwikkelde software voor statistiek en data-analyse. We rapporteren de resultaten jaarlijks aan Rijkswaterstaat.

In februari 2021 publiceerden we een rapport op basis van 20 jaar strandafvalonderzoek. Hieruit blijkt dat de hoeveelheid afval op het strand significant daalt: er ligt een kwart minder afval op het strand dan tien jaar geleden.

Dit rapport bevat een uitgebreide analyse van de verschillende ontwikkelingen die hebben bijgedragen aan een schonere Noordzee: een vergroot bewustzijn, goed beleid, politieke wil en actie van burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties. Een dalende trend is een mooie mijlpaal, maar we zijn er nog niet. Daarom geven we in het rapport ook aanbevelingen om de dalende trend te bestendigen. Hoe kunnen we leren van de successen uit het verleden, en wat staat ons te doen om ervoor te zorgen dat er geen afval meer op het strand ligt?

Stichting De Noordzee neemt twee keer per jaar deel aan de OSPAR Intersessional Correspondence Group on Marine Litter (ICGML)-bijeenkomsten en is lid van de Beach Litter Expert Group (BLEG). Tijdens deze bijeenkomsten wisselen landen ervaringen uit over uitvoering van monitoring en verschillen in trends en resultaten. Zijn er bijvoorbeeld wijzigingen nodig in het protocol? Ook worden er afspraken gemaakt over datavalidatie en het gebruik van analysetools. Op deze manier wordt de betrouwbaarheid van het strandafvalonderzoek in OSPAR-landen gewaarborgd. 

Tevens worden resultaten van grote onderzoeksprogramma’s besproken. Een voorbeeld is het Clean Atlantic project dat o.a. werkt aan modellen om het transport van afval in Atlantische Oceaan in kaart te brengen. Hiermee kan er gericht gewerkt worden aan bronaanpak

Ook bespreken we acties en maatregelen van individuele OSPAR-lidstaten. We wisselen kennis uit en stemmen plannen met elkaar af. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het stimuleren van de verpakkingsindustrie om herbruikbare verpakkingen te gebruiken. Of om best practices te promoten voor het voorkomen van lekkage van plastic korrels op bedrijfsterreinen. Ook presenteren we regelmatig onderzoeksresultaten zoals ons doppenonderzoek en het onderzoek voor Schone Rivieren. Onderzoek dat hier in Nederland wordt uitgevoerd, krijgt daarmee ook op internationaal niveau aandacht.