Om aan de klimaatdoelen van het klimaatakkoord van Parijs te voldoen en de opwarming van de aarde tegen te gaan, moet er tegen 2030 55% minder CO2-uitstoot plaatsvinden. Daarom komen er de komende decennia ontzettend veel windparken op het Nederlandse deel van de Noordzee bij. Dit heeft ingrijpende gevolgen voor de natuur. Het plaatsen van windparken gebeurt in een door menselijke activiteiten verzwakte Noordzeenatuur. Daarom zet Stichting De Noordzee zich in voor natuurvriendelijke windparken op de Noordzee. We willen namelijk zowel onze klimaat- als natuurdoelen halen.
Klimaatverandering en de Noordzee
Niet alleen op het land, maar ook in de zee merken we de invloed van de opwarming van de aarde. Als gevolg van klimaatverandering zien we veel veranderingen in de zee: denk aan opwarming van het zeewater, verzuring en een stijgende zeespiegel. Deze veranderingen kunnen de leefomgeving van bijvoorbeeld vissen en schelpdieren ernstig verstoren. Maar het brengt ook mogelijke gevolgen mee voor ons als mens. Denk bijvoorbeeld aan de zeespiegelstijging. Door deze stijging komt er steeds meer zout water het land binnen via de kust en rivieren. Dat is schadelijk voor de zoetwatervoorziening die we gebruiken voor onder andere drinkwater.
Daarnaast zal klimaatverandering naar verwachting ook leiden tot meer frequente en extreme weersomstandigheden, zoals stormen en hittegolven. Het is daarom belangrijk dat we klimaatverandering tegengaan. En windturbines kunnen hierin een grote rol spelen.
Waarom windturbines?
Het gaat slecht met de Noordzeenatuur. Decennialang hebben we toegestaan dat de Noordzee mocht worden gebruikt voor economische winst zonder rekening te houden met de natuur. En daar zien we nu de gevolgen van. Nu er striktere natuurwetgeving uit Brussel komt, zal Nederland hard moeten werken om zowel nationale als Europese natuurdoelstellingen te behalen.
Daarbij moet Nederland ook hard aan de slag om de klimaatdoelstellingen te halen. Het is daarom onvermijdelijk windenergie in te zetten om klimaatverandering tegen te gaan. Windenergie is duurzaam, want bij het opwekken van deze energie vindt geen emissie uitstoot plaats. Nederland kan volop inzetten op wind op zee, omdat de Noordzee voor windenergie een enorm gunstige plek biedt; veel wind en een relatief lage waterdiepte.
Windenergie is daarnaast écht duurzaam, omdat het nooit opraakt. De wind zal hier namelijk altijd blijven waaien. Ook is windenergie één van de goedkoopste vormen van energie. Deze redenen zijn gunstig voor het klimaat, maar het bouwen van windturbines op de Noordzee brengt ook de nodige risico’s met zich mee. Vooral voor de natuur.
Risico’s windparken
Nederland is in sneltreinvaart windturbines aan het plaatsen op zee, om de opwarming van de aarde tegen te gaan. Daarbij wordt er volgens Stichting De Noordzee onvoldoende rekening gehouden met de mogelijke gevolgen en risico’s voor de natuur, vooral op de lange termijn en de grote schaal waarop windparken in de gehele Noordzee worden neergezet. Daarbovenop komen ook nog eens alle andere aanwezige schadelijke activiteiten op zee, zoals bodemberoerende visserij, scheepvaart en zandwinning.
Verschillende diersoorten zijn de dupe van windparken. Zo zijn er bepaalde vogelsoorten, waaronder de jan-van-gent, die windparken bewust lijken te ontwijken. Door het plaatsen van windturbines kunnen deze vogels de plek waar ze voorheen voedsel zochten of rustten, kwijtraken. Ook kunnen vogels en vleermuizen omkomen door een aanvaring met een turbine, of hun habitat verliezen. Tot dusver blijft de schade nog beperkt. Maar de overheid heeft plannen om op te schalen, van momenteel zo’n 600 windturbines, naar ruim vierduizend windturbines tegen 2050, wat voor vogelpopulaties mogelijk een probleem vormt. Er moet daarom in de toekomst rekening worden gehouden met de kans op toenemende aanvaringen.
Ook het leven van zeezoogdieren en vissen kan gehinderd worden tijdens het bouwen van de windturbines. Dit komt door het geluid dat vrijkomt tijdens het in de grond slaan van een turbine. Het gevoelige gehoor van zeehonden en bruinvissen kan hierdoor permanent beschadigen. Dat is kwalijk want ze hebben dit gehoor nodig voor het vinden van een partner en voedsel. Daarnaast oriënteren ze zich ook aan de hand van geluid, wat minder goed kan door al het omgevingsgeluid. Als hun gehoor permanent beschadigd raakt, zal hun gedrag veranderen met risico’s op verhongering, aanvaring of stranding.
Om dit te verminderen, geldt er een geluidsgrens en zijn er maatregelen om de negatieve effecten van het bouwen van windparken te voorkomen of te verminderen. Zo kan er tijdens het heien een bellenscherm rondom de turbine worden geplaatst waarmee het geluid wordt verminderd. Daarnaast worden ook andere methoden onderzocht, waaronder trillen en draaien waardoor minder geluid wordt geproduceerd.
Niet alleen de windturbines, maar ook de kabels die nodig zijn om de gewonnen energie naar land te transporteren brengen risico’s met zich mee. Deze kabels produceren elektromagnetische straling. Verschillende dieren, zoals haaien en roggen, gebruiken dit om voedsel of elkaar te zoeken. Hier wordt momenteel onderzoek naar gedaan, maar is het de vraag of de resultaten op tijd geleverd kunnen worden voordat er nieuwe windparken mogen worden gebouwd. Wat het mogelijke effect van deze straling op bodemleven of vissen is, is onbekend.
Kansen voor de natuur
Tegelijkertijd zijn er voor de onderwaternatuur voordelen aan windparken op zee en zijn er zelfs kansen voor versterking van de natuur. Windenergie en natuur kunnen namelijk goed samengaan, zolang we een botsing tussen natuur en klimaat in de Noordzee voorkomen.
Dit gebeurt onder andere door het creëren van uitgestrekte gebieden die beschermd zijn tegen bodemberoerende visserij en een verbod hierop. Een onverstoorde bodem op de Noordzee is belangrijk voor de biodiversiteit in zee. Een belangrijk bijkomend voordeel is dat door de bodem met rust te laten, deze CO2 kan opslaan. Dat helpt weer in de strijd tegen klimaatverandering.
Daarnaast wordt er tijdens de aanleg van windparken hard substraat op de bodem toegevoegd, in de vorm van stortstenen. Dit biedt ondergrond voor soorten die zich niet op zand kunnen vestigen. Verschillende soorten dieren en planten, waaronder schelpdieren en vissen, vestigen zichzelf of hun eieren op dit hard substraat en vinden zo een geschikte leefomgeving. Een gezonde biodiversiteit dient ook weer als voedselbron voor vissen, zeezoogdieren en vogels.
Door natuurherstel in de windparken te stimuleren, kunnen er zelfs nieuwe oesterriffen ontstaan die eerder op grote schaal zijn verdwenen. Daar wordt momenteel op verschillende locaties in windparken onderzoek naar gedaan.
Hoe doen we dat?
Om een botsing tussen natuur en klimaat in de Noordzee te voorkomen, werken we onder andere samen mét de windindustrie, waarbij de windindustrie recentelijk heeft toegezegd om tegen 2030 een natuur-positieve industrie te zijn. Dit gebeurt bijvoorbeeld door natuurversterkingsprojecten onder water binnen verschillende windparken op de Noordzee. Dit doen we met het programma De Rijke Noordzee van Stichting De Noordzee en Natuur & Milieu. Dit programma onderzoekt diverse manieren van natuurversterking en monitort dit ook. Denk bijvoorbeeld aan het (her)introduceren van platte oesters, het ontwerpen van kunstmatige riffen en het gebruik van innovatieve monitoringstechnieken.
Zien hoe dat eraan toe gaat?
Daarnaast zijn er afspraken gemaakt in het Noordzeeakkoord waarbij de energie industrie, waaronder de windindustrie, altijd de meest natuurvriendelijke best beschikbare technieken gebruikt. Wat deze natuurvriendelijke technieken precies zijn, wordt momenteel onderzocht.
Daarnaast hebben we in december 2022 samen met financiers en investeerders van windparken een oproep aan de overheid gedaan om natuurbeschermend en -versterkend bouwen de standaard te maken bij de uitrol van windparken op zee. Ook werken we veel samen met nationale en internationale beleidsmakers op natuurbeschermend en -versterkend bouwen. Zo dragen we zorg dat de natuur wordt meegenomen bij de bouw van windparken op de Noordzee. Maar dat is lang niet alles. Wat we nog meer doen? Lees hier meer over natuurvriendelijke energie.
De toekomst van windparken op de Noordzee
Belangrijk is dus dat we zowel de Noordzeenatuur beschermen, als onze klimaatdoelen halen. Hiervoor moet het onderzoek naar ecologische risico’s worden versneld en vergroot, waarbij we rekening houden met de impact van alle activiteiten die plaatsvinden op zee, in plaats van alleen naar de gevolgen van individuele windparken te kijken. De windindustrie zelf geeft aan natuur-positief te willen zijn voor 2030. Wij vragen daarnaast of de windindustrie zich actief in wil zetten om de op papier beschermde Noordzeenatuurgebieden ook daadwerkelijk effectief beschermd te krijgen, zodat de natuur kan herstellen.
